Maand: maart 2023

Het gaat er nu niet over hoe je vaak gillend door het verkeer gaat. Dat je uit angst dat haar iets overkomt van achteren roept, je roept heel hard, je denkt dat dat nodig is. Pas op, niet zo midden op de weg fietsen, kijk uit voor wat er van links komt, heb je dat wel gezien, kijk nou toch uit! Je deed dat toen ze leerde fietsen, toen ze los van jou voor je uitging naar school – en je bent er nooit meer mee opgehouden.
Het gaat er niet over dat je zinnen soms wel drie keer moet herhalen, dat de toon dan verandert, dat je bij de derde keer boos gaat klinken, al wil je dat niet. Dan denk je: nu is dat voor haar de grondtoon, mijn boze stemgeluid komt als eerste bij haar binnen. Je weet het, maar kunt het niet veranderen, je voelt je keer op keer schuldig.

Nu gaat het erover hoe jullie samen naar een voorstelling gingen. Hoe je op een tijdstip dat de dag normaal ten einde loopt, na het eten en de afwas en de vloer in de keuken, je lippen nog stift en iets gezelligs aantrekt. En hoe jullie dan door het donker naar het theater fietsen. Het grote gebouw met glazen wanden die reiken van de vloer tot het plafond, waardoor buiten haast binnen is. Een glazen doos met in rode letters de naam van het theater; het warme licht dat naar buiten straalt.

Naast elkaar op de eerste rij zitten, de acteurs zo dichtbij dat je ze kunt aanraken, zweetdruppeltjes op een bovenlip, een klein laagje schmink dat je zou willen uitvegen. Een voorstelling waarin fantasie de werkelijkheid naar haar hand zet.* De jonge regisseur heeft de decors van karton zelf gemaakt, ’s avonds na de repetities. Het is een ingenieuze constructie, waarmee in een handomdraai steeds een heel nieuwe wereld tevoorschijn wordt getoverd. Een huiskamer wordt een slagveld wordt een dorp wordt de entourage van een bruiloft. Ademloos kijken naar drie acteurs die alle rollen spelen, die het hele toneel vullen.
Er is veel te horen, veel te zien. Halverwege wend je je naar links; tijdens een kort moment van rust fluister je zo duidelijk mogelijk in haar oor. Of ze het kan volgen, het verhaal is complex, er is veel gesproken tekst. Ze kijkt je aan alsof je iets doorbreekt, ze antwoordt: niet alles, maar dat geeft niet er blijft genoeg over.

Dan denk je plotseling aan hoe het begon. Je ziet het weer voor je, hoe je aanvankelijk niet naar buiten durfde. Een baby in de wagen met twee roze toestelletjes aan de zijkant van het koppie. Je had zelf nog nooit zoiets gezien. Je was bang voor de vragen, je trok een wit gebreid mutsje over het hoofd, met een touwtje vastgeknoopt onder haar kin, niemand zag iets. Je voelde je sowieso al een amateur in de nieuwe rol die niet meteen paste, en dit maakte het niet eenvoudiger. Tot je op een dag met je baby, dat heerlijke meisje dat zoveel lachte, koffiedronk in de stad. Je zat bij Bagels&Beans, het kind op schoot, haar stevige beentjes op de jouwe. Je zat daar en wist: nu is het genoeg. Het mutsje ging af, de roze toestellen zichtbaar voor iedereen en je bestelde koffie.

Je wilt je haar verhaal niet toe-eigenen, want dat is van haar, en bovendien: ik ben meer dan mijn gehoor hè, ik wil niet dat het daar steeds over gaat. Maar jij hebt er ook een verhaal bij gekregen, jij schrijft het verhaal van de toeschouwer; voor wie plotseling een compleet nieuwe wereld tevoorschijn kwam.

* De Dappere Soldaat van Steef de Jong, met Malou Gorter, Dieuwertje Dir, Rop Verheijen

Zij begon na de kerstvakantie omstreeks haar zevende verjaardag op de nieuwe school. Ze wist niet dat ze het spannend vond, tot ze aan de hand van haar moeder de stenen trap op liep naar het lokaal aan het einde van de gang. In de deuropening bleef ze staan. Kinderen draaiden zich om in hun bankje. Haar blik bleef rusten op het gezicht van een meisje links vooraan. Breed lachend, de ogen tot spleetjes geknepen, het rossige haar in twee slordige vlechten over haar schouders. De kinderen in hun schoolbankjes, de juffrouw naast het bureau met een groen geruite rok over de knie, een donkerblauw vest dat om haar borsten spande. Het is een beeld dat gestold is in de tijd, en dat ze veertig jaar later nog helder voor zich ziet.
De juffrouw snelde op haar af en drukte haar tegen de stevige boezem in een geruststellend gebaar. Voorin de klas, voor het matgroene schoolbord met een tekening van een koning in een rode mantel op een wit paard, en met rechts daarvan letters die ze niet begreep, daar vooraan op de eerste rij was een plekje voor haar vrij. Daar lag een blauw schrift op haar te wachten. Lezen kon ze nog niet, maar deze letters begreep ze al: Marie stond er in een sierlijk handschrift geschreven. Ze schoof naast het meisje met de vlechten. Op háár schrift dat dichtgeslagen voor haar lag, stond een lange naam die ze niet kon lezen. Het meisje fluisterde hem in haar oor, en lachte daarbij haar ogen weer tot spleetjes. Het was een naam uit een sprookje, de mooiste naam die ze ooit had gehoord. Marie sloeg het blauwe schrift open en lachte terug naar haar nieuwe vriendin.

De letters op het groene schoolbord werden woorden, de woorden werden zinnen en al gauw vulden de zinnen een hele bladzijde. Toen fietste Marie op haar nieuwe bruine fiets – een Gazelle, die zij zomaar op een dinsdagmiddag van haar opa had gekregen – naar de bibliotheek aan de andere kant van het dorp. Heel soms kocht ze van haar zakgeld een boek dat heel erg mooi was en dat ze zelf wilde hebben. Maar het grootste deel van de leeshonger werd gestild met boeken die ook door andere kinderen waren gelezen, die een beetje vies waren, de bladzijden glad van de vele vingers die ze al hadden omgeslagen. Boeken die soms stom waren, of eng – dan stopte ze halverwege, dat gaf niet, dan gingen ze ongelezen terug.
Ze was er graag, in het grote witte gebouw op een klein heuveltje aan een drukke doorgaande weg, waar ze van haar moeder al heel gauw zelf naartoe mocht fietsen. In de linkervleugel waren de prentenboeken en boekjes voor beginnende lezers, de kasten stonden daar in een hoefijzervorm opgesteld, in het midden lagen grote zachte kussens voor de kleuters. Aan de achterkant van deze afdeling was nog een klein gangetje met informatieve boekjes, die ontdekte ze later toen ze een spreekbeurt moest houden over bijen, hier kwam bijna niemand. En rechts van de kinderafdeling stonden de boeken voor als je écht kon lezen: dezelfde grijze stellingkasten in nette rijen, de boeken op niveau en binnen het niveau op alfabet georganiseerd. Zes boeken per week mocht je lenen, vaak waren die halverwege de week al uit, dan fietste ze nog een keer het hele eind. Ze voelde zich op haar gemak in de ruimte die een heel specifieke geur had. Tijdens haar studie werkte ze een tijdje in een antiquariaat – daar rook het ook zo. Een beetje muf, maar ook zo verwachtingsvol.

Al gauw sliepen Marie en haar vriendin met de sprookjesachtige naam vaak bij elkaar. Plannetjes ontstonden spontaan, hun moeders vonden het altijd goed. Dan belde ze met de grijze PTT-telefoon die in de erker aan de voorkant stond naar huis, onder het bellen kon je zo lekker met je vingers verstrikt raken in het kronkelende snoer dat de telefoon met de hoorn verbond. Wachten tot er aan de andere kant van de lijn werd opgenomen: Mam, ik blijf hier slapen, goed? En dan samen de kussens, de lakens, de wollen dekens naar boven dragen. Een geleende pyjama van lichtroze badstof, die om haar benen slobbert en die heel lekker zit. Op zolder een bed opmaken onder de balken, in een kamer met oranje muren – bij haar thuis is alles wit. Als zussen tegen elkaar aan kruipen, fluisteren tot je van vermoeidheid in slaap valt.
En bovenaan de trap naar zolder stonden in de kleine kast de boeken van haar vriendin. Daar ontdekte ze een serie die ze vervolgens achter elkaar leende bij de bibliotheek. En dit was het soort boeken dat ze van haar zakgeld kocht en voor haar verjaardag vroeg. Ze spaarde alle delen bij elkaar. De boeken over het meisje dat opgroeit in het noorden van Amerika, in Minnesota. Samen met haar ouders en haar zus woont ze in een klein houten huis heel afgelegen. Het is een eenvoudig huishouden, en het gaat over de spullen die ze gebruiken, wat ze eten, de dieren, de planten. De liefdevolle aandacht van de moeder voor de meisjes, hoe zij een baken voor hen is in de vaak zware omstandigheden waarin dit gezin leeft. Hoe de zussen onder de balken slapen, in de winters waren de dekens in de nacht vaak bevroren, dan legden ze het hete strijkijzer in bed bij wijze van kruik, en kropen heel dicht tegen elkaar aan.

En veertig jaar later staat de reeks als een kostbare schat uit haar kindertijd op de plank boven haar bed; sommige delen vallen inmiddels uit elkaar, er laten bladzijden los. Niemand leest dit nu nog, maar haar kinderen wel, ook zij verdwijnen in de volmaakte wereld, waarin niemand gilt, de moeder haar geduld niet verliest en niet bloedt. De vrouw, de dochter, heeft er een verhaal van gemaakt; een verhaal zonder plot, over de poëzie van het dagelijks leven. Hoe de dingen met aandacht te doen, er de tijd voor te nemen. Hoe bereid je een eenvoudige maaltijd, elke dag weer, hoe trek je soep van groente, of van een kip. En nu heeft Marie dochters die een brood bakken op vrijdagmiddag terwijl zij op zolder zit te schrijven, dan roept het jongste kind euforisch hoe goed het gelukt is: Het ziet er precies zo uit als in het kookboek, dat is nooit zo, maar nu wel!